A'dan Z'ye BIOS

İçindekiler

* Giriş
* Temel Bilgiler
* 1. BIOS Sürümleri
* 2. BIOS'a Erişim
* 3. BIOS Ayarlarını Değiştirmek
* 4. BIOS Oturumunu Kapatmak
* Önemli Ayarlar
* 5. Açılış Aygıtı Önceliğini Belirlemek
* 6. Bilgisayarın Açılışını Hızlandırın
* 7. USB 2.0 Desteğini Etkinleştirin
* 8. USB Aygıtlarla İlgili Sorunları Çözmek
* 9. Elektrik Kesintilerinden Sonra Bilgisayar Ne Yapsın?
* 10. Sisteminizin Sağlık Durumu
* 11. Fan Sorunlarıyla Mücadele
* 12. Sistem Çökmelerini Önlemek
* 13. Eski Tarayıcı Ve Yazıcıları Kullanmak
* BIOS İnce Ayar
* 14. Açılış Sırasında Power-on Self-Test (POST) Sonuçlarını Göster
* 15. Bilgisayarınızı İki Kat Hızlı Açın
* 16. Doğru Ekran Kartıyla Başlamak
* 17. Modası Geçmiş Ekran Kartı Ayarlarını İptal Edin
* 18. Doku Belleğini Kurun
* 19. Saat Hızı Ayarlarını Değiştirin
* 20. AGP Saat Hızını Arttırmak
* 21. AGP Voltaj Seviyesini Arttırın
* 22. İşlemci Önbelleklerini Etkinleştirin
* 23. APIC Seçeneğini Açın
* 24. Burst Mode Ayarını Etkinleştirin
* 25. Bus Mastering Ayarını Etkinleştirin
* 26. RAM Zamanlamalarını Değiştirin
* 27. RAS-to-CAS Gecikme Değerini Düşürün
* 28. CAS Gecikmesini Düşürün
* 29. Bellek Yükleme Zamanını Düşürün
* 30. Bir Sonraki Bellek Erişimi İçin Beklenilen Süreyi Kısaltın
* 31. Bellek Zamanlamalarını Okuyun
* 32. RAM Giriş Gerilimi Seviyesini Arttırın
* 33. Anakart Ses Yongasını Devre Dışı Bırakın
* 34. Oyun Girişini Devre Dışı Bırakın
* 35. Tümleşik LAN İşlevlerini Devre Dışı Bırakın
* 36. Gereksiz Girişleri Kapatın
* 37. Firewire Girişini İptal Edin
* BIOS Güncelleme
* 38. Yeni BIOS'u Yüklemek
* 39. BIOS Sürümlerini Arşivlemek
* 40. Güncelleme Kurulumunu Deneyin
* 41. Güncelleme Disketi Hazırlamak
* 42. BIOS'u Disketten Güncelleyin
* 43. DOS Altında BIOS Güncellemesi
* 44. Yeni BIOS'un Yüklenmesi
* BIOS Altın Kuralları
Basic
Input Output System (Temel Giriş Çıkış Sistemi) veya diğer adıyla BIOS
anakartınızın üzerinde bulunan küçük bir EEPROM bellek üzerinde
bulunur. Bir çeşit sadece okunabilir bellek türüdür fakat doğru ayarlar
ve araçlar kullanıldığında üzerinde değişiklik yapılabilir. Bilgisayar
açılırken anakarta takılı olan işlemci ilk iş olarak BIOS üzerinde
bulunana yazılımı çalıştırır.

Eğer sisteminiz açılırken çok
yavaşlıyorsa, Windows çakılıyorsa veya bazı donanımlar sorun
çıkarıyorsa bunların nedeni büyük ihtimalle yanlış yapılmış BIOS
ayarlarıdır. Bu yazıda bilgisayarınızın daha hızlı ve daha iyi
çalışması için ayar kutusunu nasıl oynayabileceğinizi anlatacağız.

"Temel
Bilgiler" başlığı altında BIOS hakkında gerekli olan temel bilgileri
vereceğiz. Burada BIOS'un ne olduğunu, ona nasıl erişebileceğinizi ve
ayarlar arasında güvenli bir şekilde nasıl gezinebileceğinizi
öğreneceksiniz. "Önemli Ayarlar" başlığında her kullanıcının bilmesi
gereken bazı önemli BIOS seçenekleri hakkında bilgi vermeye
çalışacağız. Deneyimli kullanıcılar isterlerse, gizli seçeneklerin ve
bunların nasıl etkinleştirileceği, bazı dar boğazların nasıl
giderilebileceği ve sisteme yük olan fazlıkların nasıl
temizlenebileceği gibi bilgilerin bulunduğu, "BIOS İnce Ayar" bölümüne
atlayabilirler

Temel Bilgiler

İşlemci tarafından ilk
çalıştırılan yazılım olarak BIOS, işlemciyi anakart üzerinde bulunan
diğer temel bileşenlerle tanıştırır ve BIOS kodunun işi bittiğinde
işlemcinin hangi yazılımı çalıştıracağını söyler. Temel bir kural
olarak BIOS, açılış aygıtı (bu aygıt disket, CD-ROM, DVD veya sabit
disk olabilir) üzerindeki açılış bölümüne (boot sector) erişir. Açılış
bölümü üzerinde bulunan bir çeşit açılış yöneticisi çalışır ve
bilgisayarın temel işletim sistemini (Windows veya Linux gibi)
yüklemeye başlar.

Açılış işlemi bittikten sonra BIOS'un gündelik
işlerinin bittiğini söylemek yanlış olur. Bir bilgisayar üzerindeki
donanımlara erişilmesi işlemlerinin çoğu işletim sisteminin BIOS'a
erişmesiyle başlar, daha sonra BIOS işletim sistemi yerine hedef
donanıma ulaşır.

1. BIOS Sürümleri

Her anakart,
üzerinde bulunan bileşenleri düzgün çalıştırabilmesi için kendine has
bir BIOS'a sahiptir. BIOS yazılımlarının en çok kullanılan temeli iki
farklı biçime sahip olan Phoenix Awar BIOS'a dayanır. Bunun dışında
American Megatrends Inc. (AMI) BIOS'u kullanan bilgisayarlar görmeniz
de mümkündür.

BIOS menüsünün yapısı ve seçeneklerin
adlandırılması üreticiden üreticiye farklılıklar gösterebilir. Hatta
bir birinin devamı olan iki anakartın BIOS menüsü arasında da büyük ya
da küçük farklılıklar olabiliyor. Bu durum yüzünden bütün insanların
kullandığı bilgisayarlar için kesin BIOS kılavuzları yazamıyoruz. Yine
de Phoenix Award BIOS üzerinde aşağıdaki açıklamalara benzer seçenekler
bulmanız mümkün. Eğer bazı ayarları bilgisayarınızın BIOS menüsünde
bulamıyorsanız sinirlenmeyin - ilgili işlevi veya yeteneği
bilgisayarınızın BIOS'u desteklemiyor olabilir.

2. BIOS'a Erişim

Açılış
sırasında BIOS, sisteminizde bulunan donanım bileşenlerini denetlerken,
kullanılabilir belleği sayarken ve sabit diskleri (diğer depolama
aygıtlarını da) bulurken klavyenizde bulunan özel bir tuşa basarak BIOS
ayar sayfasına erişebilirsiniz. Genellikle bu işlem [Del] tuşuna
basarak yapılır ancak [F2] gibi diğer tuşlar da olabilir. Açılış
sırasında ekranda beliren yazılara dikkat edin: Çoğu BIOS ekranın alt
taraflarında "" benzeri bir yazıyla ayarlara nasıl erişileceğini
gösterir. Eğer bütün yöntemleri deneyip yine de başarılı olamadıysanız
bilgisayarınızın veya anakartınızın kullanma kılavuzuna bakabilirsiniz.
Bilgisayar açılmaya başladığı anda bu tuşa bir ya da iki saniye
basmanız yeterli olacaktır.

Her şey olması gerektiği gibi
çalışırsa BIOS bellek miktarını saymayı bitirecek ve ana BIOS menüsünü
açacaktır. Eğer beklenilen ekran gelmediyse bilgisayarınızı yeniden
başlatıp farklı bir tuşu deneyebilirsiniz. Örneğin, pek çok taşınabilir
bilgisayar [F1] veya [Esc] tuşunu kullanır. Bazen de [F2], [F10] veya
[Alt+F1] tuşlarını denemek gerekebilir.

3. BIOS Ayarlarını Değiştirmek

BIOS
yazılımı: Seçenekler arasında dolaşmak için ok tuşlarını kullanın,
istediğiniz menüye girmek için Giriş (Enter) tuşuna basın (Ekran
Görüntüsü A)
BIOS yazılımı: Seçenekler arasında dolaşmak için ok
tuşlarını kullanın, istediğiniz menüye girmek için Giriş (Enter) tuşuna
basın (Ekran Görüntüsü A)

BIOS menüsündeki bir seçeneğe ulaşmak
için ok tuşlarıyla ekran görüntüsü A'da olduğu gibi istediğiniz başlığı
seçili hale getirin. Giriş (Enter) tuşuna bastığınızda bir alt menü
veya ekran görüntüsü B'de olduğu gibi seçenekler listesi karşınıza
gelir. Seçtiğiniz ayarla ilgili seçimi değiştirmek için artı
veya
eksi [-] tuşlarını kullanabilirsiniz, [Page Up] ve [Page Down] tuşları
da aynı işi göreceklerdir. Ana menü ekranından alt menülere erişebilmek
için bu yöntemi kullanabilirsiniz, bazı alt menülerin de altında
kendilerine ait alt menüler olabilir, istediğinizi ayara ulaşmak için
gittiği yere kadar gitmelisiniz.


Alt Menüleri açmak: Pek çok seçenek
veya
[-] tuşlarına basılarak değiştirilebilir. Bazı ayarlarda ise resimde
görüldüğü üzere menü içinde gezinerek seçenekler arasında seçim yapmak
gerekebilir. Ekran görüntüsü B.
Kısa bir açıklama yazarsak tipik bir BIOS yazılımı aşağıdaki menüleri içerir:

* "Main" veya "Standard CMOS Setup" menüsünden tarih, saat ve sabit disk ayarlarına ulaşabilirsiniz.
* "BIOS Features Setup" menüsünden her çeşitten genel seçeneklere ulaşabilirsiniz.
* "Integrated Peripherals" menüsünden arayüzlere ve yardımcı sistem işlevleriyle ilgili ayarlara ulaşabilirsiniz.
* "Power Management Setup" menüsünden enerji tasarrufu ve güç yönetimi işlevlerine ulaşabilirsiniz.
*
"PnP/PCI Configurations" menüsünden hangi kesmelerin (IRQ) hangi PCI
genişleme kartlarına ayrılacağını seçebilirsiniz. Eğer bu seçenekleri
veya benzerlerini yukarıda anlatıldığı gibi ana menüde bulamadıysanız
"Advanced" menüsü altında bulma şansınız yüksektir.
* "Hardware
Monitor" menüsü algılayıcılardan gelen işlemci sıcaklığı veya fan
hızları gibi değerleri gösterir. Bu değerler genellikle işlemci
soğutucusu ve sistem fanı içindir ama bazı durumlarda güç kaynağının
fanı veya diğer fanlarla ilgili bilgi de içerebilir.
* "Load Setup
Defaults" seçeneği bütün ayarları fabrika ayarlarına geri döndürür ve
yaptığınız bütün değişiklikleri siler. Yanlış ayarlar yaptığınızda ve
sistem bu yüzden kilitlenmeler yaşadığında bu ayar çok işe yarayabilir.


4. BIOS Oturumunu Kapatmak

BIOS yazılımıyla işiniz
bittiğinde [F10] tuşuna basarak veya ana menüden "Save & Exit
Setup" seçeneğine gelerek kapatma ekranını açabilirsiniz. Bazı
durumlarda önce "Exit" seçeneğini sonradan "Exit & Save Changes"
alt seçeneğini seçmeniz gerekebilir. Daha sonra [Y] veya [N]
tuşlarından birine basarak ayarları kaydedip çıkabilirsiniz veya
seçiminizi iptal edebilirsiniz

Önemli Ayarlar

Birazdan
anlatacaklarımız, bilgisayarınızın açılış aygıtı sıralamasını nasıl
değiştireceğinizi, bilgisayarınızı fare üzerinden veya klavyeden bir
tuşa basarak nasıl açabileceğinizi, USB 2.0 desteğini nasıl
etkinleştirebileceğinizi ve fanlarda bir sorun olduğunda sistemin nasıl
davranacağı gibi çok çeşitli temel BIOS ayarlarını içeriyor.

5. Açılış Aygıtı Önceliğini Belirlemek


Açılışta disket sürücüsünü atlamak: Ekran görüntüsü C'de gösterildiği gibi sabit diski birinci açılış aygıtı olarak ayarlayın.

Pek
çok bilgisayar sistemi başlatırken önce disket sürücüsünü tarar. Bu
durum değerli zamanınızın kaybolmasına ve olası açılış bölümü (boot
sector) virüsü sorunlarına neden olur. Ayrıca kabul edelim ki günümüzde
disket sürücü kullanarak sistemi başlatmak son derece zor karşılaşılan
bir durum. BIOS'a sistem açılırken disket sürücüye bakarak zaman
kaybetmemesini söylemek açılış sürecini kısaltır.

BIOS yazılımı,
açılış aygıtlarını ve hangi sıralamaya göre hareket edileceğini
belirleyebilmenizi sağlar. Aşağıdaki ayar açılış sırasında sistemin
disket sürücüye bakmamasını sağlayarak hem süreci biraz hızlandırır hem
de güvenliği biraz olsun arttırır.

İşte yapmanız gereken
ayarlar: Öncelikle "Advanced BIOS Features, Boot Sequence" seçeneğine
gidin ve "1st Boot Device" ayarını ekran görüntüsü C'de görüldüğü gibi
disket sürücüden sabit diske getirin, sabit disk "HDD-0" olarak
adlandırılabilir. Bu ayar bilgisayarın açılırken sağa sola sapmadan
doğrudan sabit diskin açılış bölümüne bakmasını sağlar.

Bu
değişiklikle birlikte bilgisayar işletim sistemini öncelikle disket
sürücüsünde aramaz fakat hala sisteminize bir disket sürücüsü takılı
olup olmadığını denetler, bu da zaman kaybına neden olur. Bu denetimi
önlemek için "Boot Up Floppy Seek" seçeneğini geçersiz "Disabled" hale
getirmeniz gerekir.

6. Bilgisayarın Açılışını Hızlandırın

Bu
ayarın kötü yanı bilgisayarınız her açılışta yani sabit disk veya diğer
depolama aygıtları takıldı mı diye inceleme yapmaz. Böylece sistem
açılışı hızlanmış olur.

Eğer sisteminize sıklıkla sabit disk
gibi bileşenler eklemiyorsanız her bir sürücü arama zamanını sıfıra
getirin. "Main" menü altında "Timeout" seçeneğini "0" olarak ayarlayın.

7. USB 2.0 Desteğini Etkinleştirin


USB:
Hizmet Paketi 2 yüklü Windows XP kullanıcıları "USB 2.0 Controller"
seçeneğini ekran görüntüsü E'de görüldüğü gibi etkin hale
getirebilirler.
USB: Hizmet Paketi 2 yüklü Windows XP kullanıcıları
"USB 2.0 Controller" seçeneğini ekran görüntüsü E'de görüldüğü gibi
etkin hale getirebilirler.

Pek çok anakartta "USB Controller"
seçeneği sadece USB 1.1 etkin olacak şekilde ayarlanmıştır. Bu durumun
temel nedeni Windows XP'nin kendisidir, eski sürüm Hizmet Paketleri
(Service Pack) USB 2.0 desteği sunmazlar. Aşağıdaki BIOS ayarı bu
desteği açabilmenize olanak sağlar.

Bunu yapmak için ilgili
seçeneği "Enabled" veya "V1.1+V2.0" şeklinde ayarlamanız gerekir. Bu
seçeneği kullanmak için Windows XP'nize en azından Hizmet Paketi 1'in
kurulmuş olması gerekir.

8. USB Aygıtlarla İlgili Sorunları Çözmek

Bazı
bellek çubukları, flaş sürücüler, bellek çubuğu işlevi olan MP3
çalıcılar ve USB sabit diskler elektriği USB aracılığıyla alırlar. Eğer
yeterli güç verilemezse alet çalışmayabilir. Bu yüzden USB arayüzünün
takılı olan aygıtlara yeterli miktarda güç sağlayabildiğinden emin
olmalısınız.

BIOS ayarları arasında "USB 2.0 HS Reference
Voltage" isminde bir seçenek olup olmadığına bakın. Eğer böyle bir ayar
varsa karşısındaki seneği "Low" veya "Medium" yerine "High" veya
"Maximum" olarak değiştirin.